Mijn moeder riep dit regelmatig. Niet omdat ze wanhopig was, maar bij wijze van grap. Ze moest het gewoon even kwijt. Toch heb ik de laatste tijd het idee dat er meer achter zat. Ik betrap mezelf nu ook met enige regelmaat op deze gedachte…
Lonkend perspectief
Voortschrijdend inzicht… Het klinkt zo mooi: we begrijpen steeds meer van de wereld om ons heen. Vooruitgang!
Zo konden auto’s steeds comfortabeler en zuiniger worden en in de luchtvaart kon men overstappen van propellers op straalmotoren.
Ook als het gaat om onze persoonlijke ontwikkeling kunnen we spreken van voortschrijdend inzicht. Zo heb ik lang getwijfeld tussen een filosofie die gebaseerd was op een wetenschappelijk mensbeeld, waarin het bewustzijn in wetenschappelijke termen begrepen zou kunnen worden, en een filosofie waarin het ‘niets’ de basis was om ons bewustzijn te begrijpen.
Ik had een voorkeur voor de benadering met het ‘niets’ omdat ik daarmee creativiteit kon begrijpen, en vrijheid, terwijl deze benadering ook voorzag in een basis voor onze ethiek. Een basis die mensen niet tot functies reduceerde, en die niet afhankelijk was van onderzoek dat wel of niet zou uitwijzen dat mensen genetisch gezien groepsdieren waren. Ik weet nog hoe gerustgesteld ik was toen ik (eindelijk) de knoop op een logisch betrouwbare wijze kon doorhakken ten gunste van het ‘niets’. Voortschrijdend inzicht.
Nooit klaar
Maar toch moet ik bekennen dat vooruitgang me minder begint te boeien. Misschien vanwege het besef dat het nooit klaar is, en ook vanwege het feit dat je steeds opnieuw moet leren om dingen te doen die je allang kunt. Ik kan al tekenen op m’n tekentafel, moet ik dat nu opnieuw leren op de computer? Ik kan al betalen bij de kassa, moet ik nu opnieuw leren af te rekenen bij de zelfscan?
Je gaat vooruitgang relativeren. Het feit dat auto’s comfortabeler werden en vliegtuigen sneller, is dat echt vooruitgang? Het zal wel! Ik vind oude auto’s veel interessanter, en dat geldt ook voor de propellervliegtuigen van weleer.
Schattig
Maar hier is iets geks mee: auto’s uit de vijftiger jaren kun je vertederd ‘schattig’ noemen, maar dat is wel hoe we deze auto’s nu zien. Mijn vader had in de vijftiger jaren een kever, die ik nu schattig vind, maar op het moment dacht niemand dat mijn vader in een schattige auto reed. (in een schattig jasje en met schattige schoenen)
Hetzelfde geldt voor, bijvoorbeeld, een ‘Super Constellation’. Nu kunnen we dit vliegtuig met enige ontroering over zien vliegen, maar in de vijftiger jaren boezemde het ontzag in.
Of een sterker voorbeeld: foto’s van de eerste tanks, uit de eerste wereldoorlog, hebben ook iets schattigs, terwijl het in de tijd zelf gevreesde wapens waren.
Onbereikbare wortels
Mogelijk dat de definitie van een auto, of een vliegtuig, een winkel of een bank, of een straat of van wat dan ook, geworteld is in je jeugd. Vervolgens ga je mee met verbeteringen, en daarna haak je af om terug te kijken naar je wortels… Maar vanwaar die terugval? Geen zin meer om bij te leren… Maar dan kom je in een wereldbeeld terecht waarvan je beseft dat het eigenlijk niet echt is… dat je tegen een verschattigde versie aankijkt.
Zo sta je eigenlijk een beetje op nul. Je wil even niet verder en je kan niet terug.
Gerustgesteld en in de rug aangevallen
Voortschrijdend inzicht kan toch heel ondersteunend zijn als het een filosofische intuïtie kan bevestigen. Dat stelt gerust, werkt bevrijdend en je gaat er niet van terugverlangen. Je gaat niet meer terug naar ‘schattige’ standpunten die je achterhaald hebt.
Maar… intussen leer je ook steeds meer over hoe je met elkaar om kunt gaan, hoe je in kunt gaan op de interesses van een ander. Dan kun je met terugwerkende kracht beseffen hoe je anderen in je leven tekort hebt gedaan. Achteloos behandeld. Harteloos afgewezen. Dit is een soort voortschrijdend inzicht dat het verleden de kans geeft je in de rug aan te vallen!
Kort en niet helemaal goed
Ik wil niet verder, opnieuw leren wat ik al kan. Ik kan niet terug naar wat nu schattig lijkt maar het niet was. Dus hang ik tussen een mistige toekomst en een zogenaamd schattig verleden.
In filosofisch opzicht ben ik misschien wel vooruitgegaan, maar kan ik daarmee dit probleem oplossen? Mijn voortgeschreden inzicht laat zien wat ik allemaal niet meer goed kan maken…
Het leven is niet te doen…. of toch
Was het een grap of had mijn moeder toch een punt? Een goede vriend van me, Dirk V. uit Gent, stelde me gerust: door de creativiteit die meekomt aan ons bewustzijn kunnen nieuwe ideeën ontstaan, nieuwe perspectieven die misschien een oplossing kunnen brengen.