Huis zonder wanden
Door een toeval kwam ik in contact met Hanneke Lagerberg en Jan de Keijzer. Zij wilden een kerk die in de jaren vijftig was gebouwd, in Houwerzijl (Groningen) herbestemmen als woning. Het ging niet om een typisch kerk, het gebouw leek meer op een Noord-Holllandse stolpboerderij.
De binnenkant was een open ruimte die als schuur werd gebruikt. In de oude toegangsdeur van de kerk was een garagedeur geplaatst.
Het dak werd ondersteund door 8 spanten van gelamineerd hout.
Er was een schetsplan van een architect, en in dit plan was de grote ruimte met ingedeeld, zodat er verschillende ruimten ontstonden, wat voor een woning heel praktisch is, maar waardoor de ruimtelijkheid van het hoge dak en de sierlijkheid van de spanten verloren gingen. Ik stelde voor een indeling te ontwerpen door alleen van vloeren gebruik te maken en niet van wanden.
Zwevende vloeren
De ramen zaten, zoals bij een kerk te doen gebruikelijk, te hoog om naar buiten te kijken. Nu konden de ramen uitgebroken worden, maar dit zou een ingrijpende maatregel zijn, en het was zeer de vraag of dat de architectuur ten goede zou komen. Een andere oplossing was om een deel van de begane grondvloer omhoog te tillen, dan zou men door de bestaande ramen kunnen genieten van het uitzicht over het weidse Groningse landschap. Het opgetilde vloerdeel kon worden gebruikt als woonkamer, zonder dat er nog een wand was geplaatst. Bijkomend voordeel: onder het opgetilde vloerdeel zou een grote berging ontstaan. De rest van de begane grond zou plaats bieden aan de gevraagde galerie en geschikt zijn voor de huisconcerten die de opdrachtgevers wilden organiseren. Hiervoor zou achterin de ruimte een kleine pantry geplaatst kunnen worden. Zie de illustratie hieronder links.
Verder werden twee slaapkamers gevraagd, een hoofdslaapkamer en een logeerkamer. Deze hing ik 'in de lucht', diagonaal tegenover elkaar. Dit werd constructief mogelijk gemaakt door de grote tegelkachel die in het midden van de ruimte zou moeten komen, op het kruispunt van twee funderingsbalken. Door de afstand tussen beide kamers zou men hier toch enige privacy kunnen hebben. Er was een toiletruimte op de verdieping, met daarachter, aan de balustrade, een open bad van waaruit men in de woonkamer beneden kon kijken. De ontstane vides zorgden ervoor dat het dak en de spanten van benedenaf zichtbaar bleven. Zie de illustratie hieronder rechts.
Toch enkele wanden
Dit open plan ging de opdrachtgevers toch wat te ver. Zij zagen toch graag dat de hoofdslaapkamer werd afgesloten. Hiertoe stelde ik voor het volume van de tegelkkachel door te trekken naar boven. Het toegevoegde volume zou kunnen dienen als garderobekast.
Ook de badkamer vonden zij te open, die zagen zij het liefst op de begane grond, naast de tegelkachel. Dit kon ik zonder problemen in het ontwerp opnemen.
Een andere opmerking betrof de woonkamer op de verhoogde vloer. Deze vloer zou kleiner kunnen worden, en gebruikt worden als eetkamer, dan ontstond benden genoeg ruimte voor een woonkamer. Deze zou licht en uitzicht kunnen krijgen door de garagedeur door een pui te vervangen.
Deze veranderingen leidden tot het plan dat te zien is op de illustratie hieronder.
Het gerealiseerde plan
Door de strakke uitvoering van de aannemer komt de ruimtelijkheid van het plan goed tot haar recht. Zoals te zien is aan de onderstaande illustratie:
Aan de linkerkant is de tegelkachel te zien, voorzien van stucwerk, met daarbovenop de garderobekast. Hierachter bevindt zich de afgesloten hoofdslaapkamer. Ruimtelijkheid is moeilijk op foto's weer tegeven, maar desondanks zal ik hieronder nog een poging doen. Nu het zicht in de andere richting, vanaf de open logeerkamer naar beneden, waar zich de woonkamer bevindt (rechts) en de galerie (links).
De afgesloten slaapkamer is van een binnenraam voorzien waardoor men zicht heeft op de kapconstructie en op het verhoogde vloergedeelte cq de eetkamer.
Op de linker illustratie hier beneden: het verhoogde vloergedeelte, met daaronder een berging. Op de achtergrond en van de bestaande ramen die nu uitzicht boden over het landschap. De rechter illustratie laat de aansluiting zien van de ballustrade van de logeerkamer op het dakvlak. Deze ballustrade sluit aan op de knik in het dak om een scherpe hoek bij de aansluiting op het dakvlak te vermijden en om de logeerkamer wat beslotener te maken. Het nieuwe dakraam is juist onder de knik aangebracht, waardoor het daglicht meewerkt om deze beslotenheid te benadrukken.
Onderstaande foto geeft een indruk van de ruimte die bedoeld is om te gebruiken als galerie en voor huisconcerten. Hier bij een huisconcert ter gelegenheid van de oplevering.
Aan het exterieur is weinig veranderd. De garagedeur is vervangen door openslaande deuren, aan de achterzijde, bij de pantry, is een deur toegevoegd, en in het dak zijn vier dakramen toegevoegd. Maar intussen is het geheel grondig onderhanden genomen. Raamomlijsingen en kozijnen zijn hersteld en geschilderd, de goot is vervangen, evenals de hemelwaterafvoeren en een groot aantal pannen en het metselwerk is waar nodig hersteld. Onderstaande foto is gemaakt tijdens de pauze van het huisconcert in 2005. Er is op dat moment nog geen begin gemaakt met de tuinaanleg.
Herbestemming
Als gebouwen die naar het verleden verwijzen een nieuwe bestemming krijgen kun je je afvragen wat er van de verwijzing naar de oude bestemming overblijft. In hoeverre speelt deze mee in de nieuwe bestemming? Doet deze woonruimte nog denken aan de voormalige kerk? Laten we kijken naar andere gevallen: wordt een woonruimte in een voormalige school getekend door de gedachte aan een school? Of wordt een hotel in een voormalige gevangenis getekend door de gevangenis? Ik heb het idee van niet. Het lijkt erop dat oude bestemmingen gemakkelijk vervagen. Toch blijft er wel iets over, vorm en materiaalgebruik uit het verleden blijven wel 'actief', maar dan op een algemene manier. Zij verwijzen niet naar de bestemming maar naar de tijd waarin het oorspronkelijke gebouw ontworpen en gebouwd is. In dit geval naar de vijftiger jaren.