Inleiding tot 'Ontwerpen voor gemeenschappelijk wonen, een handleiding in 17 hoofdstukken’ of ’Co-designing co-housing, a manual in 17 chapters’
Flip Krabbendam
Blind voor de boomstructuur
Ons land is, net als andere landen, onderverdeeld in provincies, daarin zien we steden, die zijn onderverdeeld in wijken, die bestaan uit buurten en daarin kunnen we weer straten onderscheiden. De gebouwde omgeving heeft de structuur van een boom, en dat is al sinds eeuwen. Echter, hier zijn we zo aan gewend dat we niet beseffen hoe essentieel deze structuur is voor ons bestaan. We lijken er blind voor te zijn.
Gedachte experiment
Daarom stel ik een gedachtenexperiment voor: denk je eens in dat de boomstructuur ontbrak, dat onze woningen geplaatst waren in de openbaarheid van het gehele land. Dan hadden we dus geen buren of stadsgenoten, maar alleen landgenoten. Het is nauwelijks voor te stellen hoe dat er ruimtelijk uit zou zien, maar we kunnen ons misschien voorstellen hoe het zal zijn als we denken aan een on-line vergadering met een groep van zeventien miljoen buren… Wat betekent dit voor onze identiteit? Zouden we nog weten wie we waren? Neem een willekeurige eigenschap: denk bijvoorbeeld ‘ik kan goed koken’, of ‘ik ben grappig’, of ‘ik heb een speciale hobby’, het maakt niet uit. Wat zou er van deze eigenschap overblijven als je gesitueerd was in zo’n grote groep? Of stel dat je iets zou willen zeggen… dan ben je één van de zeventien miljoen die iets zegt! Lekker belangrijk!
Uit dit gedachte-experiment kunnen we concluderen dat voor de identiteit van het individu, of voor de leden van een huishouden, een klein schaalniveau essentieel is, en in de context van de boomstructuur van de gebouwde omgeving, kunnen we denken aan een pleintje, een straatje, of een woonhof waar sprake is van een ‘wij’, waarin een individu of huishouden herkenbaar is en tot z’n recht kan komen.
Stel je voor: een gezellig straatje met bankjes, een vuurplaats
en door bewoners geplante struiken
Nu willen we ook weten hoe ons kleine schaalniveau zich verhoudt tot het grotere geheel. Wie ‘wij’ zijn is onderdeel van onze identiteit, en daarom heeft ook ons kleine schaalniveau een context nodig heeft waarin het ‘wij’ tot zijn recht kan komen. Laten we zeggen de buurt.
Het zal duidelijk zijn, ook deze buurt heeft weer een context nodig, zeg een wijk, die ook weer om een context vraagt… Zo voortredenerend kan de boomstructuur langzaam uit onze blindheid tevoorschijn komen, als een opeenvolging van ruimtelijke niveaus met een sociale betekenis, als een structuur die essentieel is voor onze identiteit.
Missing links
Onze blindheid voor de essentie van de boomstructuur heeft grote gevolgen gehad voor de inrichting van de gebouwde omgeving, met name in het gebied tussen de woning en de buurt. Straten betekenen vaak weinig of niets als ruimtelijke schaalniveaum met en sociale betekenis omdat de schaal te groot is voor het individu of huishouden, waarbij ook kwaliteiten ontbreken die uitnodigen tot onderlinge contacten. Een extreem voorbeeld zijn modernistisch geïnspireerde buitenwijken, waar straten zijn opgegaan in de functionele ontsluitingsstructuur van woongebouwen, leidend door niemandsland.
De verbindende schaalniveaus tussen de woning en de buurt zijn hier niet ‘gemankeerd’, zij mankeren eenvoudigweg. Zij zijn de ‘missing links’ waardoor individu en huishouden geïsoleerd blijven omdat zij te klein zijn om tot hun recht te komen in de hogere schaalniveaus.
Stel je voor: een kale grasvlakte waarin ‘ad random’
kale betonnen woonblokken zijn geplaatst
Niemandsland
Betrokkenheid op de buitenwereld
Wanneer deze ‘missing links’ terug worden gebracht in de gebouwde omgeving kunnen individuen en huishoudens zich zekerder voelen over hun identiteit, en meer verbonden met het grotere geheel van de samenleving. Dit kan het begin zijn van een grotere betrokkenheid op de buitenwereld, die mogelijk kan leiden tot een meer verantwoordelijke manier om met de wereld om te gaan.
Zie:
‘Co-designing co-housing, a manual in 17 chapters’
https://www.academia.edu/93025027/Co_creating_co_housing_A_manual_in_17_chapters
(Nederlandstalige versie op aanvraag)
Philip (Flip) Krabbendam Delft April 2021/dec 2022